KANSER NEDİR?
Ne kadar yaygın bir hastalık?
Neden bizi bu kadar ilgilendiriyor?
• Kanser yaygın bir hastalık: Dünyadaki rakamlara göre ; her 2 erkekten 1’i, her 3 kadından 1’ inde yaşamlarının bir döneminde bir kanser türü gelişecek.
• En sık görüldüğü yerler: akciğer, meme, prostat ve kalın bağırsak (kolon).
• 8 kadından 1’inde yaşamlarının bir döneminde meme kanseri gelişecek. Yarısından fazlası, yani 2/3’ü 55 yaş üstünde görülüyor.
TARİHTE KANSER?
• Vücut yüzeyinde büyüyen ve genellikle ülsere olan, kırmızı, sıcak, ağrılı, diğerlerinden farklı karakterde olup daha yavaş büyüyen şişliklere tıbbın babası Hipokrat(MÖ 460-370): “karkinos” ya da “karkinoma”, Galen (M.S. 2. yüzyıl) ise yengece benzettiği görünümü nedeniyle “kanser” adını verdi.
• Yunan tıbbında, anormal büyüyen kitle (yumru) ise tümör olarak adlandırıldı. Tarsuslu Osman Hayri Efendi'nin “Kenzüsıhhatül Ebdaniye” (1298) adlı eserinde fındık ya da küçük yumru büyüklüğünde, ağrılı, etrafı damarlı bir oluşum “seretan” olarak tanımlanmaktadır.
KANSER NEDİR?
· Kanser, vücudumuzdaki hücrelerin farklılaşması, kontrol dışına çıkıp ve hızla çoğalması ile görülen ilerleyici bir hastalık grubudur.
· Tüm canlı organizmalar ve bazı virüslerin canlılık işlevleri ve biyolojik gelişmeleri, kalıtımın sağlanması (özelliklerin yeni nesillere aktarılması) için gerekli olan genetik talimatları (şifreleri) Deoksirübo Nükleik Asit veya kısaca DNA taşır. Hücre çekirdeğindeki büklümlenmiş çift iplikçik sarmalı şeklindedir. İnsan vücudunda bulunan milyonlarca hücrenin her birinin çekirdeğinde bulunur. Hücrede DNA zincirinin yapısının veya şifrelemesinin çeşitli nedenlerle değişime (mutasyona) uğraması, başlıca kanserleşme nedenidir.
Özetle ;
Kanser, hücrelerimizde DNA'nın hasarlanması sonucunda, hücrelerin kontrolsüz veya anormal bir şekilde büyümesi ve çoğalmasıdır. Tüm kanserler genlerle ilgilidir. Ama hepsi kalıtsal değildir yani çoğunluğu soya çekmez, aileden gelmez.
KANSER HÜCRESİ NE DEMEK, NASIL ÇOĞALIYOR?
Denetimsiz Çoğalma:
Normal hücreler tamir edilemeyecek şekilde hasarlandığında; bozuk imalat kontrolü yoluyla vücutta imha edilirler (apopitozis). Her gün vücudumuzda oluşabilen bir kısım kanser hücreleri de, bağışıklık sistemi tarafından normalde fark edilir ve imha edilir. Kanserli hücreler bu denetim ve imhadan kaçınabilirse; fark edilmez hale gelebilirler. Gelişigüzel çoğalmaya devam ederler: Kontrolsüz Çoğalma!
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİMİZ:
Bağışıklık sisteminin önemi kanser alanında her geçen gün daha çok anlaşılıyor. Güncel tıp; gerek kanseri anlamak ve önlemek amaçlı, gerekse kanser tedavisi amaçlı dikkatini bağışıklık sistemine (immün sistem) yöneltti. İlgili aşı, ilaç tedavileri hızla artıyor, yeni umutlar beliriyor.
Kanser hücresi / Normal hücre çoğalma farkı:
Sağlıklı hücreler bölünebilme yeteneğine sahiptirler. Ölen hücreleri yenilemek (örneğin deri yenilenmesi) ve yaralanan dokuları onarmak amacıyla bu yeteneklerini kullanırlar. Fakat bu yetenekleri de sınırlıdır. Sonsuz bölünemezler. Her hücrenin hayatı boyunca belli bir bölünebilme sayısı vardır. Sağlıklı bir hücre ne zaman ve nerede bölünebileceğini bilme yeteneğine sahiptir.
Buna karşın kanser hücreleri, bu bilinci kaybeder, kontrolsüz bölünmeye başlar ve çoğalırlar. Bağışıklık sistemini de atlatabilirler. Engelsiz hareket etmeye başlarlar( Çoğalma, yayılma).
KANSER NEDEN OLUŞUR?
Kanser tek nedenli değil, çok faktöre bağlı hastalıktır:
Genetik ve genetik dışı faktörler var.
Örnek: Bölgesel, ırksal mı?
-Farklı ırk ve toplumlarda belli kanserlerin görülme sıklığı değişiktir. Bu durum, kanser oluşumunda çevre faktörünün etkili olduğu düşüncesini ortaya çıkardı.
-Örneğin: karaciğer kanseri Güney Afrika ve Hindistan'da,
-Kalınbağırsak kanseri sanayileşmiş gıda tüketen Avrupa ve Kuzey Amerika'da daha sıktır.
-Nazofarinks veya mide kanserleri Uzakdoğu/ Asya’da daha sıktır.
-Ülkemizde de mide ve serviks (rahim ağzı) kanseri daha sıktır.
Örnek: Yaşlanma
Kanser görülme sıklığının yaşla artıyor olması; vücudumuzun yaşlanmasına eşlik eden bir bozulma, eskime (dejenerasyon) sürecinin olduğunu göstermektedir.
Ortalama yaşam süresinin uzaması, yaşam koşullarının düzelmesi ile kanser artık ileri yaşlarda daha sık görülebilmektedir. Bu da sıklığının artmasını açıklamaktadır. Örnek: Prostat ve bazı lenf kanser tipleri.
Kısacası; kanser oluşumunda çoklu faktör rol oynar. Başlıca etkenler:
• genetik ve ailesel özellikler,
• virüsler,
• sigara, yoğun alkol,
• toksik kimyasal maddeler (çevre kirliliği, mesleki kimyasallar),
• radyasyon,
• hormonlar,
• diyet faktörü̈,
• yaşam tarzı (hareketsiz yaşam …vd)
• fiziksel yaralanma,
• enfeksiyonlar,
• stres.
Prof. Dr. Sevil Kılçıksız
Giresun Üniversitesi
Tıp Fakültesi
Radyasyon Onkolojisi Ana Bilim Dalı